Technikum i ZSZ nr 6 w Krośnie

Jan Sas Zubrzycki

Jan Sas Zubrzycki

"Życie Jana Sasa Zubrzyckiego wypełniała intensywna praca, której głównym impulsem była miłość ojczyzny i próba ocalenia od zapomnienia tego, co w przeszłości najcenniejsze – poczucia piękna, harmonii i prawdy. Był obrońcą podstawowych, ponadczasowych wartości".
K. Stefański

• 1860 - 25 czerwca 1860 roku w Tłustem na Podolu, 27 km na północ od Zaleszczyk, w rodzinie nauczyciela ludowego Marcelego Zubrzyckiego, uczestnika powstania styczniowego, przychodzi na świat Jan Sas Zubrzycki.
• 1878-1884 - Po ukończeniu szkoły realnej w Stanisławowie Jan Sas Zubrzycki w latach 1878-1884 studiuje na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej (jedynej uczelni na terenie Polski kształcącej architektów) u profesora Juliana Zachariewicza, wybitnego architekta, twórcy m.in. gmachu Politechniki Lwowskiej.
• 1884-1886 - Zostaje asystentem profesora Juliana Zachariewicza w Katedrze Budownictwa na Politechnice Lwowskiej.
• 1886-1912 - Jan Sas Zubrzycki przenosi się do Krakowa w 1886 roku i rozpoczyna pracę w Urzędzie Budownictwa Miejskiego. W Krakowie przebywa do 1912 roku. Zajmuje się nie tylko pracą zawodową w magistracie, ale też w tym czasie wykonuje projekty budowli i rozwija swoje koncepcje naukowe na temat polskiej architektury. Utrzymuje cały czas ścisły związek z lwowskim środowiskiem naukowym.
• 1891 - Uzyskuje uprawnienia inżyniera cywilnego dzięki czemu otrzymał członkostwo Lwowskiej Izby Inżynierskiej.
• 1893 - Zostaje inspektorem budowlanym w krakowskim Urzędzie Budownictwa Miejskiego.
• 1895 - Na podstawie wydanej drukiem pracy habilitacyjnej „Rozwój gotycyzmu w Polsce pod względem konstrukcyjnym i estetycznym” Jan Sas Zubrzycki został mianowany docentem na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej.
• 1900 - Zostaje starszym inspektorem w krakowskim Urzędzie Budownictwa Miejskiego. W tym samym roku zostaje członkiem redakcji czasopisma "Architekt", w którym przez następne lata opublikuje wiele tekstów naukowych tyczących architektury.
• 1902 - Otrzymuje na Politechnice Lwowskiej tytuł doktora nauk technicznych na podstawie ogłoszonej drukiem rozprawy "Krakowska szkoła architektoniczna XIV wieku", w której rozwinął swoje spostrzeżenia na temat polskiego stylu narodowego w architekturze. W tym samym roku został członkiem Komisji Historii Sztuki Akademii Umiejętności.
• 1902-1903 - Nadzoruje prace konserwatorskie przy odnowie wieży kościoła Mariackiego.
• 1909-1910 - Jako inspektor w Urzędzie Budownictwa Miejskiego w Krakowie nadzoruje wzniesienie Pomnika Grunwaldzkiego projektu znakomitego rzeźbiarza i architekta, żołnierza Samoobrony Wileńskiej z wojny z bolszewikami, Antoniego Wiwulskiego.
• 1910 - Wydaje w Krakowie publikację „Styl nadwiślański jako odcień sztuki średniowiecznej w Polsce”, która stanowi podsumowanie jego rozważań na Polską architekturą. Podejmuje także pracę dydaktyczną na Politechnice Lwowskiej prowadząc wykłady na temat form architektonicznych w Katedrze Historii Architektury i Estetyki.
• 1912–1935 - W 1912 roku Jan Sas Zubrzycki przenosi się do Lwowa gdzie do końca życia kontynuuje działalność projektową, naukową, publicystyczną i społeczną.
• 1912 - Jan Sas Zubrzycki zostaje mianowany profesorem nadzwyczajnym w Katedrze Architektury i Estetyki Politechniki Lwowskiej.
• 1913 - Zostaje członkiem Grona Konserwatorów Galicji Wschodniej.
• 1914 - Wydaje publikację "Styl zygmuntowski jako odcień sztuki odrodzenia w Polsce".
• 1916 - Zostaje współzałożycielem Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Sztuki i Kultury we Lwowie.
• 1919 - W wolnej Polsce otrzymuje tytuł profesora zwyczajnego.
• 1929 - Przechodzi na emeryturę. Za działalność na polu dydaktycznym, twórczym i społecznym został odznaczony Krzyżem Komandorskim Odrodzenia Polski (Polonia Restituta).
• 1935 - Jan Sas Zubrzycki umiera 4 sierpnia 1935 roku i zostaje pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim.

Jan Sas Zubrzycki do końca życia był aktywnym i wziętym architektem. W jego twórczości architektonicznej przeważało budownictwo sakralne, w którym dopatrywał się symbolicznego wyrazu prawd wiary chrześcijańskiej. Starał się eksponować chrześcijańskiego ducha polskiego narodu, który według niego najlepiej wyrażał się w stylu gotyckim charakterystycznym dla Krakowa i Polski południowej, a większość elementów tego stylu wywodził z dawnej słowiańskiej ciesiołki. Wypracował własny, oryginalny, neogotycki styl architektoniczny, który nazywał Stylem nadwiślańskim, łączącym motywy romańskie i gotyckie, i w tym stylu zaprojektował większość swoich budowli. Po 1912 roku, kiedy przeniósł się na stałe do Lwowa, w jego twórczości architektonicznej pojawiają się nowe elementy – motywy zaczerpnięte z polskiego renesansu. Jan Sas Zubrzycki projektował także świeckie budowle użyteczności publicznej i budynki na zamówienia prywatne, w których stosował z zamiłowaniem średniowieczne motywy architektoniczne – ceglane elewacje z wyraźnym detalem.

Wieloletnia działalność architektoniczna przyniosła bardzo bogaty plon. Na terenie Małopolski wybudowano ponad 40 kościołów i jedną cerkiew według projektów Jana Sasa Zubrzyckiego a około 20 przebudowano lub odnowiono.

Kościoły w okolicach Krosna

• Trześniów – kościół pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa wybudowany w latach 1893-1898.
• Cieklin – kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła wybudowany w latach 1901-1903.
• Jedlicze – kościół pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego wybudowany w latach 1911-1925.
• Lubatowa – kościół pod wezwaniem św. Stanisława wybudowany w latach 1912-1919.
• Miejsce Piastowe – kaplica Zgromadzenia Księży Michalitów wybudowana w latach 1931-1935.

Budowle świeckie w Krośnie i okolicach

• Krosno - dom rzeźbiarza Andrzeja Lenika wybudowany w 1897 roku przy ul. Lwowskiej.
• Krosno - dom malarza Stanisława Bergmana wybudowany w 1904 roku przy ul. Staszica.
• Krosno – dom Stanisława Lenika wybudowany w 1907 roku (obecnie gmach poczty) na skrzyżowaniu ulic Kolejowej i Mielczarskiego.
• Krosno – Zgromadzenie Sióstr Józefitek – ochronka wybudowana w 1912 roku przy ul. Grodzkiej.
• Krosno – dom adwokata Wincentego Orlewicza wybudowany w 1933 roku na rogu ulic Kazimierza Wielkiego i Ordynackiej.
• Jedlicze - pałac Stawiarskich (obecnie liceum ogólnokształcące).
• Brzozów – gmach Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" z 1910 roku.

Jan Sas Zubrzycki prowadził ożywioną działalność badawczą, teoretyczną i publicystyczną. Pozostawił bardzo bogatą literaturę naukową z zakresu teorii i historii architektury, m. in. Rozwój gotycyzmu w Polsce pod względem konstrukcyjnym i estetycznym, Krakowska szkoła architektoniczna XIV wieku, Styl nadwiślański jako odcień sztuki średniowiecznej w Polsce, Filozofia architektury, Styl zygmuntowski jako odcień sztuki odrodzenia w Polsce, Polskie budownictwo drewniane, Sklepienia polskie w dobie średniowiecza i odrodzenia, Cieślictwo polskie, Skarb architektury w Polsce. W swoich pracach naukowych skupiał się na wydobywaniu z przeszłości form rdzennie polskich i podkreślał samodzielność i oryginalność polskiej architektury dawnych wieków, romanizmu, gotyku i renesansu. W latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku prace Jana Sasa Zubrzyckiego nie mają już charakteru czysto naukowego a przeważają w nich elementy publicystyczne oraz różne rozważania teoretyczne. Z wielu publikacji Jana Sasa Zubrzyckiego wyłania się wyidealizowany obraz kultury i obyczajów Polaków. Jest to efekt żarliwego patriotyzmu autora, jego przywiązania do kościoła katolickiego, miłości do narodu, jego tradycji i kultury.

W setkach rysunków, akwarel i fotografii rejestrował, utrwalał znikające motywy polskiego budownictwa i krajobrazu by ocalić je od zapomnienia. Przeprowadzał liczne pomiary inwentaryzacyjne. Pracując we Lwowie dokonał pomiarów cerkwi w Haliczu i cerkwi Wołoskiej we Lwowie, a w czasie pracy w Krakowie wykonał blisko 200 tablic z pomiarami zabytków. W ramach prac inwentaryzacyjnych w celu utrwalenia i zachowania tradycyjnych elementów polskiego krajobrazu chrześcijańskiego szkicował, fotografował i malował małopolskie kapliczki, krzyże przydrożne i figury. W latach 1902-1903 nadzorował prace konserwatorskie wieży kościoła Mariackiego w Krakowie, a w 1909 roku przeprowadził restaurację kościoła Farnego w Krośnie. Pozostawił w rękopisie niedokończoną pracę z 1902 roku „Krosno i jego zabytki architektoniczne”. Nie dziwi jego zainteresowanie Krosnem, ponieważ do naszego miasta często przyjeżdżał na przestrzeni wielu lat. Miał tu przyjaciół, rzeźbiarza Andrzeja Lenika oraz malarzy Stanisława Bergmana i Seweryna Bieszczada. Plonem jego pobytów w Krośnie oprócz budynków wzniesionych według jego projektów, są fotografie miasta od końca lat 60-tych do lat 90-tych XIX wieku oraz rysunki detali architektonicznych najciekawszych krośnieńskich budowli a także plany krośnieńskiego rynku. Opracował także plan zabezpieczenia i renowacji ruin zamku Kamieniec w Odrzykoniu. Wykonał ponadto dokumentację fotograficzną i sporządził rysunki detali architektonicznych rozebranych drewnianych kościołów w Krościenku Wyżnym i Bóbrce.

"Jan Sas Zubrzycki przez całe życie angażował się w sprawy narodowe, a swoje przywiązanie do idei niepodległej Rzeczypospolitej manifestował nawet elementami stroju, nosił zawsze wpiętą w ubiór odznakę orła w koronie".

opracował: Wiesław Biedroń
PB